Mi Ultimo Adios

The Poem
(Original Spanish)

¡Adiós, Patria adorada, región del sol querida,

Perla del mar de oriente, nuestro perdido Edén!

A darte voy alegre la triste mustia vida,

Y fuera más brillante, más fresca, más florida,

También por ti la diera, la diera por tu bien.

En campos de batalla, luchando con delirio,

Otros te dan sus vidas sin dudas, sin pesar;

El sitio nada importa, ciprés, laurel o lirio,

Cadalso o campo abierto, combate o cruel martirio,

Lo mismo es si lo piden la patria y el hogar.

Yo muero cuando veo que el cielo se colora

Y al fin anuncia el día tras lóbrego capuz;

si grana necesitas para teñir tu aurora,

Vierte la sangre mía, derrámala en buen hora

Y dórela un reflejo de su naciente luz.

Mis sueños cuando apenas muchacho adolescente,

Mis sueños cuando joven ya lleno de vigor,

Fueron el verte un día, joya del mar de oriente,

Secos los negros ojos, alta la tersa frente,

Sin ceño, sin arrugas, sin manchas de rubor.

Ensueño de mi vida, mi ardiente vivo anhelo,

¡Salud te grita el alma que pronto va a partir!

¡Salud! Ah, que es hermoso caer por darte vuelo,

Morir por darte vida, morir bajo tu cielo,

Y en tu encantada tierra la eternidad dormir.

Si sobre mi sepulcro vieres brotar un día

Entre la espesa yerba sencilla, humilde flor,

Acércala a tus labios y besa al alma mía,

Y sienta yo en mi frente bajo la tumba fría,

De tu ternura el soplo, de tu hálito el calor.

Deja a la luna verme con luz tranquila y suave,

Deja que el alba envíe su resplandor fugaz,

Deja gemir al viento con su murmullo grave,

Y si desciende y posa sobre mi cruz un ave,

Deja que el ave entone su cántico de paz.

Deja que el sol, ardiendo, las lluvias evapore

Y al cielo tornen puras, con mi clamor en pos;

Deja que un ser amigo mi fin temprano llore

Y en las serenas tardes cuando por mí alguien ore,

¡Ora también, oh Patria, por mi descanso a Dios!

Ora por todos cuantos murieron sin ventura,

Por cuantos padecieron tormentos sin igual,

Por nuestras pobres madres que gimen su amargura;

Por huérfanos y viudas, por presos en tortura

Y ora por ti que veas tu redención final.

Y cuando en noche oscura se envuelva el cementerio

Y solos sólo muertos queden velando allí,

No turbes su reposo, no turbes el misterio,

Tal vez acordes oigas de cítara o salterio,

Soy yo, querida Patria, yo que te canto a ti.

Y cuando ya mi tumba de todos olvidada

No tenga cruz ni piedra que marquen su lugar,

Deja que la are el hombre, la esparza con la azada,

Y mis cenizas, antes que vuelvan a la nada,

El polvo de tu alfombra que vayan a formar.

Entonces nada importa me pongas en olvido.

Tu atmósfera, tu espacio, tus valles cruzaré.

Vibrante y limpia nota seré para tu oído,

Aroma, luz, colores, rumor, canto, gemido,

Constante repitiendo la esencia de mi fe.

Mi patria idolatrada, dolor de mis dolores,

Querida Filipinas, oye el postrer adiós.

Ahí te dejo todo, mis padres, mis amores.

Voy donde no hay esclavos, verdugos ni opresores,

Donde la fe no mata, donde el que reina es Dios.

Adiós, padres y hermanos, trozos del alma mía,

Amigos de la infancia en el perdido hogar,

Dad gracias que descanso del fatigoso día;

Adiós, dulce extranjera, mi amiga, mi alegría,

Adiós, queridos seres, morir es descansar.

 English Translation

(by Charles Derbyshire)

"My Last Farewell"

Farewell, dear Fatherland, clime of the sun caress'd

Pearl of the Orient seas, our Eden lost!,

Gladly now I go to give thee this faded life's best,

And were it brighter, fresher, or more blest

Still would I give it thee, nor count the cost.

On the field of battle, 'mid the frenzy of fight,

Others have given their lives, without doubt or heed;

The place matters not-cypress or laurel or lily white,

Scaffold or open plain, combat or martyrdom's plight,

T'is ever the same, to serve our home and country's need.

I die just when I see the dawn break,

Through the gloom of night, to herald the day;

And if color is lacking my blood thou shalt take,

Pour'd out at need for thy dear sake

To dye with its crimson the waking ray.

My dreams, when life first opened to me,

My dreams, when the hopes of youth beat high,

Were to see thy lov'd face, O gem of the Orient sea

From gloom and grief, from care and sorrow free;

No blush on thy brow, no tear in thine eye.

Dream of my life, my living and burning desire,

All hail ! cries the soul that is now to take flight;

All hail ! And sweet it is for thee to expire ;

To die for thy sake, that thou mayst aspire;

And sleep in thy bosom eternity's long night.

If over my grave some day thou seest grow,

In the grassy sod, a humble flower,

Draw it to thy lips and kiss my soul so,

While I may feel on my brow in the cold tomb below

The touch of thy tenderness, thy breath's warm power.

Let the moon beam over me soft and serene,

Let the dawn shed over me its radiant flashes,

Let the wind with sad lament over me keen ;

And if on my cross a bird should be seen,

Let it trill there its hymn of peace to my ashes.

Let the sun draw the vapors up to the sky,

And heavenward in purity bear my tardy protest

Let some kind soul o 'er my untimely fate sigh,

And in the still evening a prayer be lifted on high

From thee, 0 my country, that in God I may rest.

Pray for all those that hapless have died,

For all who have suffered the unmeasur'd pain;

For our mothers that bitterly their woes have cried,

For widows and orphans, for captives by torture tried

And then for thyself that redemption thou mayst gain.

And when the dark night wraps the graveyard around

With only the dead in their vigil to see

Break not my repose or the mystery profound

And perchance thou mayst hear a sad hymn resound

'Tis I, O my country, raising a song unto thee.

And even my grave is remembered no more

Unmark'd by never a cross nor a stone

Let the plow sweep through it, the spade turn it o'er

That my ashes may carpet earthly floor,

Before into nothingness at last they are blown.

Then will oblivion bring to me no care

As over thy vales and plains I sweep;

Throbbing and cleansed in thy space and air

With color and light, with song and lament I fare,

Ever repeating the faith that I keep.

My Fatherland ador'd, that sadness to my sorrow lends

Beloved Filipinas, hear now my last good-by!

I give thee all: parents and kindred and friends

For I go where no slave before the oppressor bends,

Where faith can never kill, and God reigns e'er on high!

Farewell to you all, from my soul torn away,

Friends of my childhood in the home dispossessed !

Give thanks that I rest from the wearisome day !

Farewell to thee, too, sweet friend that lightened my way;

Beloved creatures all, farewell! In death there is rest !

 Filipino Translation

(by Andres Bonifacio)

"PAHIMAKAS"

Pinipintuho kong Bayan ay paalam,

Lupang iniirog ng sikat ng araw,

mutyang mahalaga sa dagat Silangan,

kaluwalhatiang sa ami'y pumanaw.

Masayang sa iyo'y aking idudulot

ang lanta kong buhay na lubhang malungkot;

maging maringal man at labis alindog

sa kagalingan mo ay aking ding handog.

Sa pakikidigma at pamimiyapis

ang alay ng iba'y ang buhay na kipkip,

walang agam-agam, maluag sa dibdib,

matamis sa puso at di ikahapis.

Saan man mautas ay dikailangan,

cipres o laurel, lirio ma'y patungan

pakikipaghamok, at ang bibitayan,

yaon ay gayon din kung hiling ng Bayan.

Ako'y mamamatay, ngayong namamalas

na sa silinganan ay namamanaag

yaong maligayang araw na sisikat

sa likod ng luksang nagtabing na ulap.

Ang kulay na pula kung kinakailangan

na maitina sa iyong liwayway,

dugo ko'y isabong at siyang ikinang

ng kislap ng iyong maningning na ilaw

Ang aking adhika sapul magkaisip

ng kasalukuyang bata pang maliit,

ay ang tanghaling ka at minsan masilip

sa dagat Silangan hiyas na marikit.

Natuyo ang luhang sa mata'y nunukal,

taas na ang noo't walang kapootan,

walang bakas kunot ng kapighatian

gabahid man dungis niyong kahihiyan.

Sa kabuhayang ko ang laging gunita

maningas na aking ninanasa-nasa

ay guminhawa ka ang hiyas ng diwa

pag hingang papanaw ngayong biglang-bigla.

Ikaw'y guminhawa laking kagandahang

akoy malugmok, at ikaw ay matanghal,

hiniga'y malagot, mabuhay ka lamang

bangkay ko'y masilong sa iyong Kalangitan.

Kung sa libingan ko'y tumubong mamalas

sa malagong damo mahinhing bulaklak,

sa mga labi mo'y mangyayaring itapat,

sa kaluluwa ko hatik ay igawad.

At sa aking noo nawa'y iparamdam,

sa lamig ng lupa ng aking libingan,

ang init ng iyong paghingang dalisay

at simoy ng iyong paggiliw na tunay.

Bayaang ang buwan sa aki'y ititig

ang iwanag niyang lamlam at tahimik,

liwayway bayaang sa aki'y ihatid

magalaw na sinag at hanging hagibis.

Kung sakasakaling bumabang humantong

sa krus ko'y dumapo kahit isang ibon

doon ay bayaan humuning hinahon

at dalitin niya payapang panahon.

Bayaan ang ningas ng sikat ng araw

ula'y pasingawin noong kainitan,

magbalik sa langit ng boong dalisay

kalakip ng aking pagdaing na hiyaw.

Bayaang sino man sa katotang giliw

tangisang maagang sa buhay pagkitil;

kung tungkol sa akin ay may manalangin

idalangin, Bayan, yaring pagka himbing.

Idalanging lahat yaong nangamatay,

mangagatiis hirap na walang kapantay;

mga ina naming walang kapalaran

na inihihibik ay kapighatian.

Ang mga bao't pinapangulila,

ang mga bilanggong nagsisipagdusa;

dalanginin namang kanilang makita

ang kalayaan mong, ikagiginhawa.

At kung an madilim na gabing mapanglaw

ay lumaganap na doon sa libinga't

tanging mga patay ang nangaglalamay,

huwag bagabagin ang katahimikan.

Ang kanyang hiwagay huwag gambalain;

kaipala'y maringig doon ang taginting,

tunog ng gitara't salterio'y mag saliw,

ako, Bayan yao't kita'y aawitin.

Kung ang libingan ko'y limot na ng lahat

at wala ng kurus at batang mabakas,

bayaang linangin ng taong masipag,

lupa'y asarolin at kauyang ikalat.

At mga buto ko ay bago matunaw

mauwi sa wala at kusang maparam,

alabok ng iyong latag ay bayaang

siya ang babalang doo'y makipisan.

Kung magka gayon na'y aalintanahin

na ako sa limot iyong ihabilin

pagka't himpapawid at ang panganorin

mga lansangan mo'y aking lilibutin.

Matining na tunog ako sa dingig mo,

ilaw, mga kulay, masamyong pabango,

ang ugong at awit, pag hibik sa iyo,

pag asang dalisay ng pananalig ko.

Bayang iniirog, sakit niyaring hirap,

Katagalugang ko pinakaliliyag,

dinggin mo ang aking pagpapahimakas;

diya'y iiwan ko sa iyo ang lahat.

Ako'y patutungo sa walang busabos,

walang umiinis at berdugong hayop;

pananalig doo'y di nakasasalot,

si Bathala lamang dooy haring lubos.

Paalam, magulang at mga kapatid

kapilas ng aking kaluluwa't dibdib

mga kaibigan bata pang maliit

sa aking tahanan di na masisilip.

Pag pasasalamat at napahinga rin,

paalam estranherang kasuyo ko't aliw,

paalam sa inyo, mga ginigiliw;

mamatay ay siyang pagkakagupiling!